نخستین تصویری که ناسا در سال ۲۰۲۲ از نگاه هابل منتشر کرد، دو کهکشان باشکوه دوردست را نشان می‌دهد که مدل‌های کیهان‌شناختی را به چالش می‌کشند.
تلسکوپ فضایی افسانه‌ای هابل به نوعی از توانایی‌های خود فراتر رفته است. ناسا نخستین تصویر هابل در سال ۲۰۲۲ را طی روزهای گذشته منتشر کرد و این نگاه به کیهان، بسیاری از اجرام کیهانی را در خود جای داده است. پس‌زمینه‌ی این نمای ژرف از کیهان، پر از کهکشان‌های دوردست است، ستاره‌ای به وضوح در بالای تصویر می‌درخشد و به‌نظر می‌رسد که هر دو کهکشان بزرگ و اصلی تصویر قرار است با هم برخورد کنند، اما این یک خطای دید است.
به گفته‌ی ناسا به‌نظر می‌رسد که یک کهکشان از کنار در حال فرو رفتن به درون کهکشان مارپیچی همسایه یعنی «ان‌جی‌سی ۱۰۵» (NGC 105) است؛ اما این فقط یک خطای دید است. از نقطه‌ی کیهانی خود در بازوی مارپیچ کهکشان راه شیری، NGC 105 را به‌خوبی در کنار کهکشان دیگری مشاهده می‌کنیم اما در واقعیت هر دو جرم بسیار از هم فاصله دارند. کهکشان مارپیچی NGC 105 در فاصله‌ی تقریبا ۲۱۵ میلیون سال نوری و در صورت فلکی «حوت» (Pisces) قرار گرفته است.
چنین خطاهای دیداری، نتیجه‌ی چشم‌انداز زمینی ما هستند و در نجوم زیاد اتفاق می‌افتند. یک نمونه‌ی خوب برای این موضوع، صورت‌های فلکی هستند. ستارگانی که صورت‌های فلکی را تشکیل می‌دهند، در فاصله‌های بسیار متفاوتی از زمین قرار دارند اما به‌نظر ما آن‌ها یک الگوی مشخص را تشکیل می‌دهند زیرا در امتداد یک خط دید قرار گرفته‌اند. در حالی که یک ناظر در بخش دیگری از کهکشان، الگوهای متفاوتی را می‌بیند.
مشاهدات دوربین میدان باز ۳ هابل که چندی پیش پس از خواب عمیق به فعالیت بازگشت، با استفاده از مجموعه‌ی وسیعی از اندازه‌گیری‌های هابل ممکن شده است که این دو نزدیک را بررسی می‌کنند. کهکشان‌هایی که شامل دو پدیده‌ی نجومی شگفت‌انگیز هستند: ستارگان متغیر قیفاووسی و انفجارهای ابرنواختری عظیم.
در حالی که این دو پدیده ممکن است نامرتبط به‌نظر برسند، زیرا یکی دسته‌ای خاص از ستارگان درخشان و بسیار تپنده و دیگری انفجار ناشی از مرگ خشن یک ستاره‌ی عظیم است، ستاره‌شناسان از هر دو برای اندازه‌گیری فاصله‌های دور تا اجرام نجومی استفاده می‌کنند.
هر دو قیفاووسی‌ها و ابرنواخترها درخشندگی بسیار قابل پیش‌بینی دارند. ستاره‌شناسان از این به اصطلاح شمع‌های استاندارد و توسط مقایسه‌ی میزان روشنایی این اجرام از زمین با روشنایی واقعی آن‌ها، برای تعیین فاصله استفاده می‌کنند. NGC 105 شامل متغیرهای ابرنواختر و قیفاووس است که به اخترشناسان این فرصت را می‌دهد تا دو روش اندازه‌گیری فاصله را با یکدیگر کالیبره کنند.
ستاره‌شناسان وقایع جالبی را درون کهکشان‌ها مشاهده کرده‌اند که در این تصویر و دیگر مناظر عمیق از کیهان ثبت شده است. آن‌ها به‌تازگی فاصله‌ی برخی کهکشان‌های نمونه ازجمله NGC 105 و سرعت آن‌ها را برای اندازه‌گیری سرعت انبساط کیهان که با عنوان «ثابت هابل» (Hubble Constant) شناخته می‌شود، تجزیه‌وتحلیل کردند.
اما نتایج آن‌ها با پیش‌بینی‌های ارائه شده توسط مدل کیهان‌شناختی که به‌طور گسترده‌ای پذیرفته شده است، مطابقت ندارد و نشان می‌دهد که تنها ۱ در میلیون احتمال دارد که این اختلاف نتیجه‌ی خطاهای اندازه‌گیری باشد.
تفاوت میان اندازه‌گیری‌های کهکشان و پیش‌بینی مدل کیهان‌شناختی یک عامل شگفتی قدیمی برای ستاره‌شناسان است و این یافته‌های اخیر شواهد معتبر جدیدی ارائه می‌دهند که نشان می‌دهد واقعا چیزی در مدل استاندارد کیهان‌شناسی ما اشتباه است یا وجود ندارد.
«تلسکوپ فضایی هابل» (Hubble Space Telescope) که توسط ناسا و آژانس فضایی اروپا (ESA) اداره می‌شود، بیش از سه دهه است که تصاویر بی‌سابقه‌ای از کیهان گرفته است. این ابزار علمی قدرتمند چندی پیش رکورد بیش از ۱ میلیارد ثانیه فعالیت در فضا را پشت سر گذاشت و حتی با وجود اینکه تلسکوپ فضایی بزرگ‌تر و نسل بعدی ناسا، تلسکوپ فضایی جیمز وب، هم‌اکنون در فضا باز شده است و برای ثبت تصاویر باشکوه از کیهان آماده می‌شود، همچنان به فعالیت خود ادامه خواهد داد.
عکس کاور: نگاه ژرف هابل به دو کهکشان دوردست؛ کهکشان مارپیچی NGC 105 در مرکز تصویر دیده می‌شود.
Credit: ESA/Hubble & NASA, D. Jones, A. Riess et al.; Acknowledgment: R. Colombari
